Του Δρ. Άγγελου Π. Κασσιανού*
Έχουμε αναπτύξει πρόσφατα ένα διαδικτυακό εργαλείο υπολογισμού του ρίσκου (risk calculation tool) της μετάδοσης του ιού SARS-CoV-2 (γνωστός και ως κορονοϊός) και ο οποίος προκαλεί την ασθένεια COVID-19. Το εργαλείο Your COVID-19 RISK αναπτύχθηκε από μια μεγάλη ομάδα πέραν των 150 εμπειρογνωμόνων (ψυχολόγων υγείας, επιδημιολόγων, ιατρών κτλ.) από όλο τον κόσμο, με συντονιστή το Academy of Behavior Change της Ολλανδίας. Το εργαλείο αυτό βοηθάει να υπολογιστεί το “επιπρόσθετο ρίσκο” στο οποίο μπορεί να εκθέτουμε τον εαυτό μας -και όσους βρίσκονται γύρω μας- στην πρόληψη και εξάπλωση του κορoνοϊού. Κανένα εργαλείο υπολογισμού ρίσκου μέχρι σήμερα δεν βασίζεται στο πως συμπεριφερόμαστε αλλά έχουν όλα κυρίως να κάνουν με υποκείμενα συμπτώματα όπως το Pandemic Footprint Index. Στο άρθρο αυτό εξηγείται η ιδέα πίσω από το εργαλείο και πως μπορεί δυνητικά να συμβάλει στον έλεγχο και περιορισμό του ιού που είναι ακόμα πιο σημαντικά τώρα με την άρση των περιορισμών διακίνησης.
Το επιπρόσθετο ρίσκο βασίζεται σε στοιχεία/ συμπεριφορές πάνω στα οποία όλοι ασκούμε ένα επίπεδο ελέγχου και για τα οποία μπορούμε να κάνουμε κάτι για να τα ελέγξουμε. Για παράδειγμα αν τηρούμε τις αποστάσεις ασφαλείας ή αν πλένουμε σωστά και τακτικά τα χέρια μας. Όλα αυτά είναι συμπεριφορές. Ξεκινάμε λοιπόν με την εξής παραδοχή: ο καθένας συμπεριφέρεται με διαφορετικό τρόπο και αν όλοι συμπεριφερόμασταν με τον ίδιο θα ξεπερνούσαμε τον κίνδυνο μέσα σε λίγες ημέρες. Η πραγματικότητα όμως είναι λίγο πιο περίπλοκη.
Ο στόχος του εργαλείου
Οι περισσότεροι εμπειρογνώμονες πίσω από την ανάπτυξη του εργαλείου εξειδικεύονται στην αλλαγή συμπεριφοράς, και αυτός είναι κυρίως ο τρόπος με τον οποίο αυτό το εργαλείο στοχεύει να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της πανδημίας: βοηθώντας τους ανθρώπους να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους ώστε τελικά να περιορίσουν τον κορονοϊό. Ο πρώτος στόχος λοιπόν (ατομική αλλαγή συμπεριφοράς) πραγματοποιείται μέσω της Εκτίμησης Κινδύνου και της Εκτίμησης Ασφάλειας που λαμβάνουν οι χρήστες του εργαλείου αφού απαντήσουν κάποιες σύντομες ερωτήσεις βασιζόμενες σε τρείς βασικές συμπεριφορές: σωστό και τακτικό πλύσιμο χεριών, διατήρηση ασφαλών αποστάσεων όταν είμαστε έξω και φυσική αποστασιοποίηση όσο είναι δυνατόν. Στις επόμενες εκδοχές του εργαλείου δύναται να προστεθούν επιπλέον συμπεριφορές όπως η σωστή χρήση της μάσκας. Ο δεύτερος στόχος του εργαλείου είναι η παροχή συστάσεων προς κυβερνήσεις και υγειονομικές υπηρεσίες εκ μέρους της επιστημονικής ομάδας με βάση τα ανώνυμα δεδομένα που συλλέγονται από το εργαλείο. Με τις συστάσεις της η επιστημονική ομάδα του εργαλείου αυτού θα συμβάλει στη διαμόρφωση του πως οι κυβερνήσεις και οι υγειονομικές υπηρεσίες επικοινωνούν οδηγίες στους κατοίκους των χωρών τους για να στοχεύσουν τους πιο σημαντικούς και καθοριστικούς παράγοντες της συμπεριφοράς. Είμαστε λοιπόν στη διάθεση των κυβερνήσεων για αξιοποίηση τόσο του εργαλείου όσο και της εμπειρογνωμοσύνης της ομάδας μας.
Ανάπτυξη του εργαλείου
Το μοντέλο κινδύνου αναπτύχθηκε μέσω σειράς διαβουλεύσεων με ειδικούς, τους τελευταίους τρεις μήνες. Ο κύριος στόχος της πρώτης διαβούλευσης (Φάση Α) με ειδικούς (λοιμωξιολόγους, ιατρούς, επιδημιολόγους) ήταν να προσδιοριστούν οι πιο σημαντικές συμπεριφορές κινδύνου και οι σχετικοί παράγοντες κινδύνου όπως δείκτες κινδύνου προσβολής και εξάπλωσης του ιού. Παράλληλα, επιστημονικές εργασίες σχετικά με τον COVID-19 (110 στο σύνολο) αξιολογήθηκαν για να προσδιοριστούν τα είδη των κινδύνων που σχετίζονται με τη μόλυνση. Αυτό ήταν σημαντικό επειδή θέλαμε να παρέχουμε τις εκτιμήσεις κινδύνου των χρηστών με βάση όσο το δυνατό λιγότερες ερωτήσεις και κυρίως να επικεντρωθούμε στις πιο σημαντικές συμπεριφορές σε αντίθεση με παράγοντες που δεν ελέγχονται από τους χρήστες εργαλείων (όπως η ηλικία και τα υποκείμενα συμπτώματα). Φυσικά ο γεωγραφικός παράγοντας έχει συμπεριληφθεί στους αλγόριθμους αφού κάθε χώρα έχει πολύ διαφορετικά επιδημιολογικά δεδομένα.
Όταν οι παράγοντες αυτοί αποσαφηνίστηκαν, στη δεύτερη διαβούλευση (Φάση Β) με τους ειδικούς, προσδιορίσαμε τον βαθμό στον οποίο κάθε συμπεριφορά κινδύνου και συντελεστής κινδύνου συνέβαλε στη συνολική εκτίμηση κινδύνου για τη δημιουργία των αλγορίθμων. Τα αποτελέσματα ταξινομήθηκαν και καταρτίστηκε μια λίστα με βασικές συμπεριφορές και χαρακτηριστικά. Στο τελικό εργαλείο, οι απαντήσεις στις ερωτήσεις σχετικά με τις βασικές συμπεριφορές και τους παράγοντες κινδύνου έπρεπε να εξομοιωθούν με ένα επίπεδο κινδύνου. Προτιμήθηκε μια κατηγορία κινδύνου έναντι ενός απόλυτου αριθμού τον οποίο ένα εργαλείο δεν μπορεί να παρέχει με ακρίβεια. Προσδιορίσαμε ποιο επίπεδο κινδύνου (πρότυπο προς εκθετικό) θα είχε κάποιος για κάθε μία από τις συμπεριφορές και τα χαρακτηριστικά. Πενήντα επτά (57) συμμετέχοντες-ειδικοί κλήθηκαν (α) να υποδείξουν το επίπεδο απόδοσης/μη απόδοσης κινδύνου και (β) το επίπεδο εμπιστοσύνης τους στην εκτίμησή τους (χαμηλό .33, μέσο .66, υψηλό 1).
Σχεδιασμός της εκτίμησης κινδύνου
Οι εκτιμήσεις κινδύνου πρέπει να παρουσιάζονται σε κατηγορίες και έτσι συμβουλευτήκαμε ειδικούς για την αλλαγή συμπεριφοράς σχετικά με τον αριθμό των κατηγοριών. Τρεις έως πέντε ενεργές κατηγορίες καθορίστηκαν από τους ειδικούς για την αλλαγή συμπεριφοράς ώστε να είναι βέλτιστοι και εύκολα κατανοητοί. Συγκρίναμε τα αποτελέσματα για συνολικά πέντε και έξι κατηγορίες (εκ των οποίων τρεις και τέσσερις θα ήταν εφικτές, αντίστοιχα). Διαπιστώσαμε ότι τρεις εφικτές κατηγορίες άφησαν πολύ μικρό περιθώριο παραλλαγής.
Η εκτίμηση επικινδυνότητας καθορίστηκε ότι οφείλεται σε τρία πράγματα: «τον κίνδυνο εμφάνισης ιών» (δηλ. Από την εγγύτητα · φυσική απομόνωση), «τον κίνδυνο μη απομάκρυνσης του ιού από το σώμα μας» (δηλ. Από το πλύσιμο στο χέρι) και σε ανεξέλεγκτους παράγοντες (π.χ. δημογραφικά στοιχεία). Μια οπτική εικόνα αυτών των τριών παραγόντων αποφασίστηκε ότι είναι κατάλληλη να παρέχεται στους χρήστες για ευκολία κατανόησης.
Θεωρητικά Μοντέλα
Το εργαλείο αυτό αναπτύχθηκε σε έξι εβδομάδες, σε μια παγκόσμια (σε μεγάλο βαθμό αποκεντρωμένη) συνεργασία περισσότερων από 150 εμπειρογνωμόνων. Αυτή η υποδομή έχει τρία επίπεδα, το θεωρητικό, το μεθοδολογικό και το λειτουργικό. Το λειτουργικό επίπεδο αξιοποιεί ορισμένες τεχνολογίες για να επιτρέψει τη λειτουργία της μεθοδολογικής εφαρμογής του θεωρητικού επιπέδου όπως το LimeSurvey και το στατιστικό πρόγραμμα R.
Η εκτίμηση ασφάλειας και ο σχετικός αλγόριθμος αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Acyclic Behavior Change Diagrams (ABCDs) για τη βελτιστοποίηση της ευθυγράμμισης μεταξύ των πτυχών της ανθρώπινης ψυχολογίας που στοχεύει το εργαλείο και των αρχών αλλαγής συμπεριφοράς που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και της κατάλληλης εφαρμογής αυτών των αρχών αλλαγής συμπεριφοράς. Αυτή η ευθυγράμμιση διασφαλίζει ότι το εργαλείο προσφέρει στους χρήστες, όσο το δυνατόν περισσότερο, το τι απαιτείται για αλλαγή συμπεριφοράς όσον αφορά τα ερεθίσματα που παρουσιάζονται στους χρήστες.
Καταλήγοντας, καλούμε το κοινό να αξιοποιήσει το εργαλείο τόσο για δική τους χρήση, για να αξιολογήσουν πως η συμπεριφορά τους πραγματικά προστατεύει τους ίδιους, αλλά και τους αγαπημένους τους, αλλά και γιατί όσο περισσότερα άτομα το χρησιμοποιούν τόσο καλύτερα ‘εκπαιδεύουμε’ τους αλγόριθμους για να μπορούμε να παρέχουμε συμβουλές στις κυβερνήσεις και υγειονομικές υπηρεσίες για το πως συμπεριφέρεται ο τοπικός πληθυσμός με σκοπό την καλύτερη χάραξη πολιτικών.
Το εργαλείο είναι προσβάσιμο εδώ: https://your-covid-19-risk.com/?lang=el
Ακολουθήστε μας και στα κοινωνικά δίκτυα πληκτρολογώντας Your Covid-19 Risk
* Ο Δρ. Άγγελος Π. Κασσιανός είναι Senior Research Fellow στο UCL κι ερευνητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Για επικοινωνία στο [email protected]
