Γράφει: Δρ Ιωάννης Λεοντίου
Η παροχή φροντίδας υγείας αντικρίζεται από τις πιο πολλές χώρες ως υψηλή προτεραιότητα. Ο βαθμός ευθύνης των υπηρεσιών υγείας και οι αρχές παροχής φροντίδας βρίσκονται στο επίκεντρο των πλείστων πολιτικών αποφάσεων.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 χρόνων ο τομέας της υγείας κλήθηκε να αντιμετωπίσει υγειονομικές απειλές όπως το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS), το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας (SARS), την πανδημία COVID-19, κρούσματα γρίπης καθώς και οικονομικές υφέσεις που οδήγησαν σε ελλείψεις νοσηλευτών και κλιμάκωση του κόστους φροντίδας υγείας.
Οι ελλείψεις και η διασυνοριακή μετακίνηση προσωπικού από χώρες με μεγάλες οικονομικές ανάγκες σε άλλες με ικανότητα να αντεπεξέλθουν στο οικονομικό κόστος και να διατηρήσουν ψηλά επίπεδα επαγγελματιών υγείας εγείρουν ανησυχίες σχετικά με το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό. Ζητήματα όπως, υγιές, ασφαλές και υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον, επαγγελματική εξουθένωση, ενδυνάμωση και υποστήριξη των νοσηλευτών και κατάλληλη στελέχωση τονίζονται ολοένα και πιο επιτακτικά ως σημαντικοί παράγοντες για διασφάλιση και διατήρηση της ποιοτικής φροντίδας.
H ασφαλής στελέχωση κατά ένα μεγάλο μέρος σχετίζεται με το επίπεδο φροντίδας και με παραμέτρους όπως η επάρκεια και ο κατάλληλος αριθμός προσωπικού, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα των αναγκών του χρήστη των υπηρεσιών υγείας. Οι νοσηλευτές αποτελούν ένα σημαντικό συστατικό της διεπαγγελματικής ομάδας υγείας και συχνά παρέχουν φροντίδα υγείας μαζί με «εναλλακτικούς παροχείς φροντίδας» όπως είναι οι φροντιστές και τα μέλη της οικογενείας του ασθενή.
H νοσηλευτική στελέχωση επιδρά τόσο στην ασφάλεια όσο και στην νοσηρότητα και θνητότητα των ασθενών.
Ασφαλής στελέχωση σημαίνει ότι υπάρχει ανά πάσα στιγμή κατάλληλος αριθμός προσωπικού, με σωστά επίπεδα εκπαίδευσης και δεξιοτήτων ώστε να διασφαλίζεται ότι ικανοποιούνται οι ανάγκες του ασθενή και διατηρούνται ασφαλείς συνθήκες εργασίας.
Παρεμβάσεις για την ασφάλεια του ασθενή
Το σύνολο των παρεμβάσεων που αποσκοπούν στην ασφάλεια του ασθενή είναι σημαντικό επειδή εστιάζει σε ποικίλους δείκτες φροντίδας υγείας. Δυσμενή συμβάντα όπως πτώσεις ασθενών, λάθη στη χορήγηση φαρμάκων και ακατάλληλες χειρουργικές επεμβάσεις έχουν τεκμηριωθεί ερευνητικά ως παράγοντες που αυξάνουν τη νοσηρότητα και τη θνητότητα των ασθενών.
Οι συστάσεις που γίνονται σε διεθνές, κρατικό και τοπικό επίπεδο προκειμένου να μειωθούν τα λάθη και να βελτιωθεί η ασφάλεια του ασθενή επικεντρώνονται στα εξής:
- Ηγετική ικανότητα και γνώσεις στο θέμα ασφάλειας του ασθενή.
- Ενδυνάμωση και υποστήριξη των νοσηλευτών(Leadership and knowledge for patient safety).
- Συστήματα αναφοράς σφαλμάτων (Error reporting systems)
- Προστασία επαγγελματιών που αναφέρουν δυσμενή συμβάντα και ζητήματα στελέχωσης (whistle-blowing).
- Καθορισμός προτύπων και προσδοκιών σε θέματα ασφάλειας ασθενών.
- Δημιουργία συστημάτων ασφάλειας σε οργανισμούς φροντίδας υγείας.
Η ασφαλής στελέχωση αποτελεί το εχέγγυο για την υλοποίηση των πιο πάνω παραμέτρων.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής οργανισμοί με επαρκή αριθμό νοσηλευτών και γιατρών “διαφημίζουν” την αναλογία του προσωπικού τους και το εργασιακό περιβάλλον για να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους έναντι άλλων νοσοκομείων. Το ελκυστικό και υποστηρικτικό περιβάλλον εργασίας αυτών των οργανισμών, που αποκαλούνται και “νοσοκομεία – μαγνήτες” (Magnet Hospitals) τους επιτρέπει πρόσληψη και διατήρηση του προσωπικού.
Επαγγελματική Υγεία: Η υγεία των νοσηλευτών
Έχει επίσης τεκμηριωθεί ερευνητικά ότι οι υψηλές αναλογίες ασθενών – νοσηλευτών συνδέονται με αυξανόμενο κίνδυνο συναισθηματικής εξουθένωσης, και έλλειψη επαγγελματικής ικανοποίησης. Οι νοσηλευτές που απασχολούνται συνεχώς υπερωριακά ή εργάζονται χωρίς υποστηρικτικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες είναι επιρρεπείς σε συστηματική απουσία από την εργασία και επιπτώσεις στην υγεία τους. ¶
Προσφορά και Ζήτηση
¶Ενώ υπάρχει διαμάχη σχετικά με τον αριθμό των νοσηλευτών που απαιτούνται σε κάθε χώρα, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι χώρες με ικανοποιητικούς αριθμούς σε επαγγελματίες υγείας επιδεικνύουν καλύτερους δείκτες υγείας.
Για τη Κύπρο οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι δεν υπάρχει σοβαρή προσπάθεια για συστηματική μελέτη ούτε και κάποια εθνική στρατηγική για τη νοσηλευτική ειδικά σε ό,τι αφορά στον προγραμματισμό μελλοντικών αναγκών στη βάση των πρόσφατων μεταρρυθμίσεων (π.χ ΓΕΣΥ, αυτονόμηση κρατικών νοσηλευτηρίων).
Διατήρηση του υγειονομικού εργατικού δυναμικού
Καλά-υποκινούμενο, εκπαιδευμένο και επαρκές ανθρώπινο δυναμικό θα αποτελέσει το κλειδί στην επιτυχία του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, που βασίζεται στη δυνατότητα προσέγγισης και στην καθολική πρόσβαση στην φροντίδα υγείας καθώς και στη συνεργασία μεταξύ των ενεργών συμβαλλόμενων μερών στην φροντίδα υγείας. Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την ελκυστικότητα μιας σταδιοδρομίας στην φροντίδα υγείας είναι: οι χαμηλές αμοιβές, οι δύσκολες συνθήκες εργασίας, ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, η μειωμένη πιθανότητα για σταδιοδρομία και η εργασία με το σύστημα βάρδιας.
Έλλειψη αποτελεσματικών εργαλείων μέτρησης του φόρτου εργασίας ¶
¶Η έρευνα σε αυτόν τον τομέα διεξήχθη κυρίως στην παροχή φροντίδας σε μεγάλα εκπαιδευτικά νοσοκομεία. Υπάρχει παραδοχή¶ΕΥπάρχει ότι τα υπάρχοντα εργαλεία δεν είναι ικανά να αποδώσουν περισσότερο από το 40% της νοσηλευτικής εργασίας σε κάποιους τομείς.¶
Η ασφαλής στελέχωση μπορεί να προωθηθεί με ποικίλους τρόπους μεταξύ των οποίων οι πιο κάτω:
1. Νομοθεσία
Η θεσμοθέτηση αναλογιών νοσηλευτικής στελέχωσης αποτελεί το εχέγγυο της ασφαλούς στελέχωσης. ¶Η αναλογία νοσηλευτή/ ασθενή υπάρχει θεσμοθετημένη σε μερικές μόνο χώρες (Πολιτεία Καλιφόρνια ΗΠΑ, Πολιτεία Βικτόρια- Αυστραλία). Στην Κύπρο η νοσηλευτική στελέχωση ρυθμίζεται νομοθετικά μέσα από σχετικές πρόνοιες του Περί ιδιωτικών Νοσηλευτηρίων Νόμου.
Αντί της νομοθέτησης αναλογιών στελέχωσης, κάποιοι ερευνητές προτείνουν ότι οι οργανισμοί παροχής υπηρεσιών υγείας πρέπει να διασαφηνίσουν το δικό τους ορισμό για την ασφαλή στελέχωση, ο οποίος θα στηρίζεται σε μεταβλητές όπως η κατάσταση των ασθενών (σοβαρότητα), ο αριθμός των αναλογιών και η σύνθεση του προσωπικού. ¶¶¶¶
3. Έρευνα
Οι Εθνικοί Σύνδεσμοι Νοσηλευτών (ΕΣΝ) επηρεάζουν στον καθορισμό τοπικών, εθνικών και διεθνών ερευνητικών δραστηριοτήτων. Αναγνωρίζουν τους τομείς προτεραιότητας και των κενών στην πληροφόρηση. Δημιουργούν δίκτυο με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα, λειτουργώντας ως πολύτιμη πηγή δεδομένων και εμπειρίας, καθοδηγώντας ορισμένες φορές την ερευνητική προσπάθεια.
4. Διαπραγμάτευση
Από την άποψη της κρίσιμης έλλειψης νοσηλευτών, ο προγραμματισμός ανθρώπινου δυναμικού συχνά αναφέρεται ως ένα από τα πρώτα μέτρα που απαιτούνται για να ρυθμίσουν το πρόβλημα.
Οι ΕΣΝ και οι συνδικαλιστικοί φορείς των νοσηλευτών θα πρέπει να συμμετάσχουν στη διαπραγμάτευση της εργασιακής ζωής, ως ισότιμα μέλη των συλλογικών οργάνων της πολιτείας και με βαρύνουσα μάλιστα άποψη σε θέματα νοσηλευτικής και υγείας. Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας που υποστηρίζουν επίπεδα ασφαλούς στελέχωσης είναι νομικά δεσμευτικά εργαλεία που οδηγούν σε σωστή διαχείριση του φόρτου εργασίας καθώς και στην ασφάλεια των ασθενών. Η διαπραγμάτευση πραγματοποιείται όχι μόνο στα πλαίσια της εργασίας αλλά και μέσα στο Κοινοβούλιο.
Συστάσεις
Η ανεπαρκής στελέχωση αποτελεί κρίσιμο ζήτημα. Η έμφαση στην ασφαλή στελέχωση έχει αναδείξει πολλά ζητήματα που επικεντρώνονται κυρίως στη φροντίδα των ασθενών.
Συστάσεις για την ασφαλή στελέχωση μπορούν να είναι οι εξής:
- Προσδιορισμός της έκτασης του προβλήματος.
- Καθορισμός της ασφαλούς στελέχωσης στα πλαίσια των απαιτήσεων των ασθενών.
- Χρήση κατάλληλου εργαλείου αξιολόγησης αναγκών για να καθορισμό περαιτέρω ζητημάτων.
- Προγραμματισμός ανθρώπινου δυναμικού υγείας και ανάπτυξη πολιτικών σε κυβερνητικό επίπεδο.
- Υποστήριξη μελετών αξιολόγησης έτσι ώστε οι συνέπειες των πιθανών ή πραγματικών αλλαγών στην πολιτική να είναι γνωστές λαμβανομένων υπόψη των εργασιακών συνθηκών, της εργασιακής ζωής και της ασφάλειας των ασθενών.
- Άσκηση πίεσης προς τους εργοδότες για διασφάλιση υγιούς περιβάλλοντος εργασίας και ασφαλή στελέχωση.
- Ενημέρωση του κοινού για τη σημασία της νοσηλευτικής φροντίδας και συμβουλευτικής.
Εργαλεία αξιολόγησης της νοσηλευτικής στελέχωσης
Για την ανάπτυξη εργαλείων αξιολόγησης της νοσηλευτικής στελέχωσης θα πρέπει αφού ληφθεί υπόψη το εργασιακό περιβάλλον και οι ανάγκες των ασθενών και να συμμετέχουν από κοινού οι Νοσηλευτές, η Κυβέρνηση, τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, και το αρμόδιο ρυθμιστικό σώμα (Συμβούλιο Εγγραφής).
Μέθοδοι για τον Υπολογισμό της Νοσηλευτικής Στελέχωσης
Υπάρχουν οι πιο κάτω μέθοδοι:
1. Προσέγγιση επαγγελματικής κρίσης.
2. Νοσηλευτές ανά ενεργή κλίνη.
3. Μέθοδος σοβαρότητας – ποιότητας.
4. Προσεγγίσεις χρονομετρημένων εργασιών/ δραστηριοτήτων.
5. Συστήματα βασισμένα σε υποτροπές.
Οι επεξηγήσεις για τις πιο πάνω συνήθεις μεθόδους υπολογισμού και αξιολόγησης του μεγέθους και της σύστασης των νοσηλευτικών ομάδων ποικίλουν από απλές ως σύνθετες.
Αναμφίβολα, η παρουσία εγγεγραμμένων νοσηλευτών στα νοσοκομεία και κλινικές συνδέεται άμεσα με τα επίπεδα και την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας υγείας.
Οι νοσηλευτές έχουν εύστοχα χαρακτηριστεί κατά καιρούς ως η ραχοκοκαλιά του τομέα της Υγείας. Το έργο που επιτελούν είναι βαρυσήμαντο και επικεντρώνεται στην ποιοτική προσφορά υπηρεσιών υγείας προς τον άνθρωπο. Αυτή η λεπτή ιδιαιτερότητα του επαγγέλματός, τους κάνει να ξεχωρίζουν από πολλούς άλλους επαγγελματίες. Ας αναλογιστούν όλοι το ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν για την ανάπτυξη, βελτίωση και ποιοτική αναβάθμιση του επαγγέλματος που σε τελική ανάλυση είναι τα συμφέροντα των πολιτών που θα εξυπηρετήσει.
*Δρ Ιωάννης Λεοντίου
PhD, MA, BSc (Hons), CCN, RN
