Του Δρ Ιωάννη ΛΕΟΝΤΙΟΥ*
Σχεδόν σε όλες τις χώρες, οι νοσηλευτές και οι μαίες αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα επαγγελματιών υγείας και αντιπροσωπεύουν το πρώτο σημείο επαφής του πολίτη με το σύστημα υγείας. Ως εκ τούτου, αναγνωρίζονται ευρέως ως ουσιαστική εισροή στην παροχή υπηρεσιών υγείας και ζωτικής σημασίας πόρος για την επίτευξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και των πρωτοβουλιών υγείας και ανάπτυξης με στόχο τη μείωση της φτώχειας και των ασθενειών παγκοσμίως.
Τεκμαίρεται ερευνητικά ότι οι νοσηλευτές και οι μαίες συνδράμουν σημαντικά στην εμβολιαστική κάλυψη, με την πυκνότητα των νοσηλευτών να αποτελεί σημαντικό καθοριστικό παράγοντα στην κάλυψη του εμβολιασμού. Επίσης, η παρουσία μαιών κατά τον τοκετό συνδέεται στενά με τη μειωμένη βρεφική και μητρική νοσηρότητα και θνησιμότητα. Οι χώρες που έχουν καταβάλει προσπάθειες για παροχή μαιευτικής φροντίδας στον τοκετό, με υποστήριξη των νοσοκομείων, έχουν δείξει δραματική βελτίωση στην επιβίωση της μητέρας.
Οι χώρες σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν αυξανόμενη έλλειψη νοσηλευτικού και μαιευτικού δυναμικού. Οι αναφορές για τρέχουσες και προβλεπόμενες ελλείψεις προέρχονται τόσο από ανεπτυγμένες όσο και από αναπτυσσόμενες χώρες. Η τρέχουσα έλλειψη δε μοιάζει με καμία άλλη στο παρελθόν. Τα συστήματα υγείας σήμερα υποφέρουν από πιέσεις που ασκούνται τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση για νοσηλευτικές και μαιευτικές υπηρεσίες. Αυτές οι πιέσεις είναι πιθανό να επιδεινωθούν, καθώς η ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και νοσηλευτικό και μαιευτικό προσωπικό συνεχίζει να αυξάνεται κυρίως λόγω της πανδημίας, της γήρανσης του πληθυσμού, της αύξησης του πληθυσμού και των χρόνιων ασθενειών. Ταυτόχρονα, η προσφορά διαθέσιμων νοσηλευτών σε πολλές χώρες μειώνεται και αναμένεται να επιδεινωθεί λόγω της γήρανσης του ανθρώπινου δυναμικού της νοσηλευτικής και της μαιευτικής, της ανεπαρκούς χρηματοδότησης για την υποστήριξη νέων προσλήψεων στο επάγγελμα και της ανάπτυξης εναλλακτικών ευκαιριών σταδιοδρομίας για τις γυναίκες.
Η έλλειψη νοσηλευτών και μαιών έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στους ασθενείς, στα συστήματα υγείας και στους επαγγελματίες υγείας. Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι οι ελλείψεις νοσηλευτών συνδέονται με αυξημένη θνησιμότητα, ατυχήματα και τραυματισμούς, ποσοστά διασταυρούμενων λοιμώξεων, δυσμενή μετεγχειρητικά συμβάντα και βία κατά του προσωπικού.
Σε ορισμένες χώρες, η έλλειψη νοσηλευτών και μαιών, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια για την επίτευξη των στόχων των παγκόσμιων πρωτοβουλιών υγείας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υποδεικνύονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) όπως π.χ. οι Στόχοι Αειφόρου Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals) καθώς επίσης και των στόχων για την καταπολέμηση του AIDS και της φυματίωσης.
Ο ανεπαρκής σχεδιασμός και η κακή διαχείριση των ανθρώπινων πόρων, οι κακές πρακτικές ανάπτυξης, η εσωτερική και η εξωτερική μετανάστευση, η επαγγελματική εξουθένωση (λόγω μη υποστηρικτικού εργασιακού περιβάλλοντος και μισθολογικών ανισοτήτων), η χρόνια υποεπένδυση σε ανθρώπινους πόρους, η αναποτελεσματική συλλογή δεδομένων και η αναποτελεσματική αξιοποίηση των πληροφορικών συστημάτων συλλογής δεδομένων, είναι μερικά μόνο από τα κρίσιμα ζητήματα που ενισχύουν την κρίση.
Η ποικίλη και συχνά κακή ποιότητα του εργασιακού περιβάλλοντος των νοσηλευτών και των μαιών αναγνωρίζεται ευρέως ως βασικός παράγοντας που συμβάλλει στην τρέχουσα έλλειψη. Ανεπαρκές προσωπικό και μεγάλος φόρτος εργασίας, υπερβολικές υπερωρίες, άκαμπτες πολιτικές προγραμματισμού από τις διοικήσεις, έκθεση σε επαγγελματικούς κινδύνους, βία και κακοποίηση, έλλειψη αυτονομίας, έλλειψη πρόσβασης σε πόρους φάρμακα και τεχνολογία, αναποτελεσματικά κίνητρα και έλλειψη ευκαιριών επαγγελματικής ανέλιξης είναι μερικοί από τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην αποτροπή της προσέλκυσης νέων στο επάγγελμα και της διατήρησης των υφισταμένων.
Η διεθνής στρατολόγηση και μετανάστευση νοσηλευτών και μαιών είναι σοβαρά ζητήματα που προκαλούν παγκόσμια ανησυχία. Η μετακίνηση νοσηλευτών και μαιών από τις αναπτυσσόμενες προς τις ανεπτυγμένες χώρες επιταχύνεται και διευκολύνεται από τις βελτιώσεις στις μεταφορές και τις επικοινωνίες ιδιαίτερα από ορισμένες ανεπτυγμένες χώρες που αντιμετωπίζουν εγχώριες πιέσεις στην προσφορά και τη ζήτηση. Επιπλέον, σε μια σειρά από χώρες, σοβαροί παράγοντες «ώθησης» (π.χ μειωμένες ευκαιρίες σταδιοδρομίας, μη ασφαλή περιβάλλοντα εργασίας, πολιτική αστάθεια, χαμηλοί μισθοί), υπονομεύουν τις εθνικές και παγκόσμιες προσπάθειες για την υγεία και την ανάπτυξη σε πολλές χώρες.
Η αντιμετώπιση αυτής της κρίσης απαιτεί επείγουσα, βιώσιμη, καθοδηγούμενη από τη χώρα και διεθνώς υποστηριζόμενη δράση με στόχο την ενίσχυση της εθνικής ικανότητας και αυτάρκειας για τη διαχείριση εγχώριων θεμάτων προσφοράς και ζήτησης, την προώθηση της ηθικής πρόσληψης νοσηλευτών και μαιών, τη διαχείριση ζητημάτων μετανάστευσης, καθώς και την ενίσχυση των προσπαθειών για τη βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος των νοσηλευτών και οι μαιών.
Όλα τα πιο πάνω χρειάζεται να μελετηθούν με σοβαρότητα από τις αρμόδιες αρχές της Κύπρου (Υπουργεία: Υγείας, Παιδείας, Εργασίας, Επιτροπή Υγείας της Βουλής, Οργανισμό Ασφάλισης Υγείας κ.α) ώστε να καταβληθούν προσπάθειες βελτίωσης της κατάστασης και αποφυγή προβλημάτων που αναφύονται από την τρέχουσα έλλειψη νοσηλευτών και μαιών.
Ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Νοσηλευτών και Μαιών υποδεικνύει ότι οι προκλήσεις στις οποίες θα πρέπει να εγκύψει με σοβαρότητα η κυπριακή πολιτεία είναι κυρίως:
- Οι μελλοντικές ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό στον τομέα της υγείας.
- Το μείγμα ικανοτήτων και η μετατόπιση καθηκόντων (skill mix & task shifting).
- Η δια βίου μάθηση και η συνεχής επαγγελματική ανάπτυξη.
- Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και η ενδυνάμωση του ανθρώπινου δυναμικού μέσα από καλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες, υποστήριξη, ευκαιρίες και πόρους.
- Η επένδυση στη μαζική επιτάχυνση της νοσηλευτικής και μαιευτικής εκπαίδευσης για την κάλυψη της εγχώριας ζήτησης, την ανταπόκριση στις εξελίξεις της τεχνολογίας και την προώθηση μοντέλων ολοκληρωμένης παροχής υγείας και κοινωνικής φροντίδας.
Επιβάλλεται λοιπόν η αξιοποίηση των όσων απορρέουν κυρίως από τις συστάσεις του ΠΟΥ αναφορικά με τα πιο πάνω και ειδικά από τις εκθέσεις: WHO Global Strategic Directions for Nursing and Midwifery: 2021-2025, WHO State of the World’s Nursing και International Centre for Nurse Migration’s Sustain and Retain in 2022 and Beyond.
Ο ΠΑΣΥΝΜ έχει δηλώσει την ετοιμότητά του να συνδράμει στον καταρτισμό στρατηγικού σχεδιασμού ανάπτυξης της νοσηλευτικής και μαιευτικής μέσα από τον οποίο θα διερευνηθούν και οι μελλοντικές ανάγκες σε νοσηλευτικό και μαιευτικό δυναμικό στον ευρύτερο τομέα παροχής υπηρεσιών υγείας στην Κύπρο. Θα πρέπει λοιπόν να δεσμευτούμε για μια δεκαετία δράσης που να ξεκινά με επενδύσεις στη νοσηλευτική και μαιευτική εκπαίδευση, στις θέσεις εργασίας και στην ηγεσία.
Λαμβάνοντας υπόψη και τα «διδάγματα» από την πανδημία, αν δεν υπάρξει δραστική υιοθέτηση πολιτικών και πρακτικών με αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων μας, δεν θα επιτύχουμε τους Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs) των Ηνωμένων Εθνών ούτε και τους στόχους της πολιτικής Υγεία για Όλους στον 21ο αιώνα.
- Δρ Ιωάννης Λεοντίου, PhD, MA, BSc (Hons), CCN, RN,
Πρόεδρος ΠΑΣΥΝΜ
- Παραπομπές: Technical briefing notes on strengthening the nursing and midwifery workforce to improve health outcomes του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
