Πώς επηρεάζεται η ποιότητα ζωής από την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένας ευρύς όρος, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ύπαρξη στην ατμόσφαιρα διαφόρων παραγόντων (χημικών, φυσικών, βιολογικών ή άλλων), που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στους έμβιους οργανισμούς και το περιβάλλον. Οι παράγοντες αυτοί ονομάζονται γενικά ρύποι, αλλοιώνουν τα φυσικά χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας και έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο, και επιπλέον θεωρείται υπεύθυνη για διάφορα αναπνευστικά και άλλα προβλήματα υγείας, καθώς και για τη μείωση του προσδόκιμου ζωής αλλά και για πρόωρους θανάτους. Ο καθορισμός ορίων ποιότητας αέρα (δηλαδή ανώτερων τιμών επιτρεπτών συγκεντρώσεων ρύπων και αριθμού των υπερβάσεών τους ανά έτος), έχει συμβάλλει στη μείωση των αρνητικών επιδράσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με τη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα.

Από το τέλος του 19ου αιώνα, και ειδικά κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις ανεπτυγμένες χώρες χαρακτηριζόταν από υψηλές συγκεντρώσεις καπνού και διοξειδίου του θείου, που προέρχονταν από την καύση ορυκτών καυσίμων όπως το κάρβουνο.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, οι εκπομπές από την κυκλοφορία οχημάτων εμφάνισαν αυξητικές τάσεις, επιβαρύνοντας την ποιότητα του αέρα, σε συνδυασμό με τις εκπομπές ρύπων που προέρχονταν από το βιομηχανικό τομέα. Καθώς η πλειοψηφία του πληθυσμού της Ευρώπης διαμένει πλέον σε πόλεις και ο αριθμός των οχημάτων που κυκλοφορούν έχει αυξηθεί, η οδική κυκλοφορία διαδραματίζει σήμερα σημαντικό ρόλο στα προβλήματα ποιότητας αέρα.

Τα αυτοκίνητα εκπέμπουν διάφορους ρύπους στην ατμόσφαιρα, όπως μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οξείδια του αζώτου (NOx), οργανικές πτητικές ενώσεις (VOCs) και αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ). Επιπρόσθετα, η χημική αντίδραση των οξειδίων του αζώτου με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας (O₂) με ταυτόχρονη παρουσία πτητικών οργανικών ενώσεων και μονοξειδίου του άνθρακα, αλλά και με την επίδραση του ηλιακού φωτός, οδηγεί στην παραγωγή όζοντος (O₃), που χαρακτηρίζεται ως δευτερογενής ρύπος. Το όζον εμφανίζει συνήθως υψηλότερες τιμές συγκέντρωσης μακριά από τα κέντρα των πόλεων, διότι εντός πόλεων “καταστρέφεται” με τη χημική του αντίδραση κυρίως με το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ).

Πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη. 
Copied from: EEA Signals 2013 – Every breath we take. Improving air quality in Europe, European Environment Agency.

1. Το 90 % της αμμωνίας και το 80 % των εκπομπών μεθανίου προέρχονται από αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες.
2. Περίπου το 60 % των οξειδίων του θείου προέρχονται από την παραγωγή και χρήση ενέργειας.
3. Πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι θύελλες σκόνης απελευθερώνουν ρύπους στην ατμόσφαιρα.
4. Οι χώροι διάθεσης απορριμμάτων, η εξόρυξη άνθρακα και η μεταφορά αέριων υδρογονανθράκων σε μεγάλες αποστάσεις είναι βασικές πηγές μεθανίου.
5. Περισσότερο από το 40 % των εκπομπών οξειδίων του αζώτου προέρχονται από οδικές μεταφορές. Περίπου το 40 % των πρωτογενών ΑΣ_2.5 προέρχονται από τον κλάδο των μεταφορών.
6. Η κατανάλωση καυσίμων αποτελεί κομβικό σημείο για θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, από τις οδικές μεταφορές και τον οικιακό τομέα μέχρι την παραγωγή και χρήση ενέργειας. Περίπου οι μισές εκπομπές ΑΣ_2.5 και μονοξειδίου το άνθρακα προέρχονται από επιχειρήσεις, δημόσια κτίρια και οικίες.

Η κατάσταση στην Κύπρο

Στην Κύπρο, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι διάφοροι ρύποι για τους οποίους έχουν τεθεί οριακές τιμές και τιμές στόχοι είναι οι ακόλουθοι:

• Οξείδια του Αζώτου ή Νιτρικά Οξείδια (NO_X)
• Διοξείδιο του θείου (SO₂)
• Όζον (O₃)
• Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)
• Αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ₁₀, ΑΣ_2.5)
• Βενζόλιο (C₆H₆)
• Βαρέα μέταλλα και πιο συγκεκριμένα:
  • Μόλυβδος (Pb)
  • Κάδμιο (Cd)
  • Αρσενικό (As)
  • Νικέλιο (Ni)
• Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες (PAHs)

Οι ηλεκτροπαραγωγοί σταθμοί είναι οι πρωτεύουσες πηγές παραγωγής διοξειδίου του θείου και οξειδίων του αζώτου στην Κύπρο, ενώ η κυκλοφορία των οχημάτων συμβάλλει ουσιαστικά στην παραγωγή οξειδίων του αζώτου και αιωρουμένων σωματιδίων. Το βενζόλιο είναι ένας ρύπος που συνδέεται άμεσα με την οδική κυκλοφορία, όπως και το μονοξείδιο του άνθρακα. Επιπλέον, σημαντικό πρόβλημα εμφανίζεται ως προς τις συγκεντρώσεις όζοντος στην κατώτερη ατμόσφαιρα, ειδικά στις περιοχές που έχουν μεγάλο υψόμετρο, όπως το όρος Τρόοδος. Το όζον προέρχεται κυρίως από τη διασυνοριακή ρύπανση από γειτονικές χώρες. Ένας όμοιος μηχανισμός επίδρασης από απόσταση υφίσταται επίσης και για τα αιωρούμενα σωματίδια: η Κύπρος επηρεάζεται άμεσα από το φαινόμενο της Σκόνης της Σαχάρας, εξαιτίας της οποίας αναπτύσσονται επιπρόσθετες υψηλές τιμές συγκεντρώσεων ΑΣ.

Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις ρύπων συνήθως παρατηρούνται ως συνέπεια των εκπομπών στην κατώτερη ατμόσφαιρα και των μετεωρολογικών και τοπογραφικών παραμέτρων, οι οποίες συντείνουν στην συσσώρευση των ατμοσφαιρικών ρύπων λόγω του περιορισμού της διάχυσης και αραίωσης. 

Περισσότερες πληροφορίες για τους ατμοσφαιρικούς ρύπους μπορείτε να βρείτε στις επόμενες σελίδες. Μία σύνοψη της κατάστασης ποιότητας αέρα στην Κύπρο είναι διαθέσιμη από τη σχετική έκδοση (fact sheet) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. 

Πληροφορίες σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για την ποιότητα αέρα και για τους περισσότερους αέριους ρύπους μπορείτε να βρείτε στην Οδηγία 2008/50/ΕΚ, ενώ για μέταλλα και αρωματικούς υδρογονάνθρακες στην Οδηγία 2004/107/ΕΚ. Κάποια σύντομα φιλμ (στα αγγλικά) για την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι διαθέσιμα από διεθνείς και κυβερνητικούς φορείς όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (εδώ) και ο Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (εδώ).

Πηγή: airquality.dli.mlsi.gov.cy