Επιστήμονες στην Ισπανία ισχυρίζονται ότι έλυσαν τα δύο μεγάλα μυστήρια για τον Χριστόφορο Κολόμβο: ανήκουν στον μεγάλο θαλασσοπόρο τα λείψανα που βρίσκονται θαμμένα στον καθεδρικό ναό της Σεβίλλης; Ήταν πράγματι από τη Γένοβα ή άλλης καταγωγής, όπως Βάσκος, Καταλανός, Γαλικιανός, Έλληνας, Εβραίος ή Πορτογάλος;
Με αφορμή τα παραπάνω, το ygeiamou εστιάζει σε μια άλλη υπόθεση που αφορά τον εξερευνητή: ήταν υπεύθυνος για την εισαγωγή στην αμερικανική ήπειρο της ιλαράς, της γρίπης και της ευλογιάς, που αποδεκάτισαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς;
Οι Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι και τα παθογόνα στον Νέο Κόσμο
Το 1972, ο ιστορικός Alfred W. Crosby εισήγαγε τον όρο «Κολομβιανή Ανταλλαγή» για να περιγράψει μια σχέση επιρροής που δημιουργήθηκε ανάμεσα στον Παλαιό (Ευρασία, Αφρική) και τον Νέο Κόσμο (Αμερική, Αυστραλία) μετά την άφιξη του Χριστόφορου Κολόμβου στην Αμερική το 1492: την ανταλλαγή τροφίμων, φυτών, ζώων, πληθυσμών και, κυρίως, ασθενειών που οδήγησαν οδήγησαν σε εκατομμύρια θανάτους ιθαγενών, οδηγώντας στη «μεγαλύτερη δημογραφική καταστροφή στην ιστορία της ανθρωπότητας».
Ευλογιά, ελονοσία, γρίπη, κίτρινος πυρετός, ιλαρά, τύφος, βουβωνική πανώλη, τυφοειδής πυρετός, χολέρα και κοκκύτης, επιδημικές νόσοι που είχαν αποδεκατίσει τη Γηραιά ήπειρο, διασπείρονταν από τους θαλασσοπόρους εξερευνητές και αποικιοκράτες σε πληθυσμούς «παρθένους» στους ιούς και τα βακτήρια που τα προκαλούσαν. Ο αφανισμός των ιθαγενών από τις ασθένειες των Ευρωπαίων είναι μια αλήθεια που δύσκολα αμφισβητείται. Αρκεί το παράδειγμα της ευλογιάς, από τις πρώτες επιδημίες στον Νέο Κόσμο, και τα ιστορικά τεκμήρια της σκόπιμης διασποράς του ιού με κουβέρτες από τα νοσοκομεία ασθενών με τη νόσο.
Η πρώτη καταγεγραμμένη επιδημία στο Όρεγκον, πιθανότατα ευλογιάς, σημειώθηκε γύρω στο 1781 και εξαπλώθηκε μεταξύ των ιθαγενών πληθυσμών σε όλο τον βορειοδυτικό Ειρηνικό. Προφορικές παραδόσεις και παρατηρήσεις εξερευνητών δείχνουν ότι η ασθένεια έπληξε φυλές όπως οι Clatsop, Tlingit και Nez Perce, σκοτώνοντας πιθανώς το 30% του πληθυσμού. Επαναλαμβανόμενες επιδημίες ευλογιάς ακολούθησαν το 1800, το 1824, το 1853 και το 1863, με την αυτήν του 1853 να στοιχίζει τις μισές κοινότητες ιθαγενών στο Chinook και στο The Dalles. Το 2022, δημοσιεύτηκε έρευνα που εξέτασε τον ρόλο των ζωονόσων, εκτιμώντας ότι η ευλογιά, όπως και η πλειονότητα των καταστροφικών για τους αυτόχθονες ασθενειών, προήλθαν από εξημερωμένα ζώα και, εν προκειμένω, τα άλογα.
Οι επιδημίες της ελονοσίας από το 1830 έως το 1834 σχετίστηκαν με αφανισμό του 90% του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές. Η ιλαρά και η φυματίωση έλαβαν τη σκυτάλη στο φονικό έργο. Εκτιμάται ότι οι πληθυσμοί των ιθαγενών της Αμερικής μειώθηκαν περισσότερο από 90% στα χρόνια που μεσολάβησαν από την επαφή με τον Χριστόφορο Κολόμβο -όχι μόνο λόγω ασθενειών αλλά και με βίαια μέσα.
Έφταιξε πράγματι ο Κολόμβος;
Το περασμένο Ιούλιο, δημοσιεύτηκαν στο Proceedings of the National Academy of Sciences τα ευρήματα έρευνας που αναζήτησε μέσω μαθηματικής μοντελοποίησης τον τρόπο εξάπλωσης των μολυσματικών ασθενειών την περίοδο των μεγάλων θαλασσοπόρων, καταλήγοντας στην αμφισβήτηση της κοινής πεποίθησης ότι τα παθογόνα διέσχισαν τους ωκεανούς και έφτασαν με τον Κολόμβο στην Αμερική το 1492: ο χρόνος επιβίωσής τους δεν επαρκούσε.
Οι ερευνητές, συμπεριλαμβανομένου του Jamie Lloyd-Smith, ερευνητή μεταδοτικών νοσημάτων από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (UCLA), έθεσαν στο μικροσκόπιο το υπερατλαντικό ταξίδι ασθενειών όπως η ιλαρά, η ευλογιά και η γρίπη. Όπως εξήγησε ο Lloyd-Smith, οι πιθανότητες επιβίωσης των παθογόνων μικροοργανισμών ήταν συχνά αρκετά χαμηλές, λόγω της μεγάλης διάρκειας του ταξιδιού, του ευάριθμου πληρώματος και της φύσης της μετάδοσης των ασθενειών. «Όλοι έχουμε δεδομένο ότι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί εισήχθησαν στον Νέο Κόσμο και είχαν καταστροφικές συνέπειες. Αλλά πώς ήταν δυνατόν να έφτασαν μέσα από ένα μικρό πλοίο με 30 εξερευνητές πάνω του;»
Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι πολύ μεταδοτικοί ιοί θα αφάνιζαν το πλήρωμα· οι λιγότερο μεταδοτικοί απλώς δεν θα τα κατάφεραν. Ωστόσο, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί με ενδιάμεση μεταδοτικότητα, όπως ο ιός της ευλογιάς, είχαν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν το ταξίδι με επιτυχία. Για παράδειγμα, ενώ το ταξίδι του Κολόμβου το 1492 με το Santa Maria –35 ημερών με 41 άνδρες πλήρωμα-είχε 24% πιθανότητα να εισάγει τους ιούς της ιλαράς ή της ευλογιάς, η γρίπη θα ήταν απίθανο να επιβιώσει λόγω της ταχείας εξάπλωσής της και της σύντομης μολυσματικής της περιόδου.
Οι ερευνητές «φόρτωσαν» στο μοντέλο και δεδομένα από τα πλοία που έφταναν στο λιμάνι του Σαν Φρανσίσκο την περίοδο του Χρυσού Πυρετού (1850-1852), για να εκτιμήσουν πόσο πιθανό ήταν διαφορετικά ταξίδια να εισαγάγουν την ιλαρά, την ευλογιά ή τη γρίπη. Τα ατμόπλοια είχαν μειώσει σημαντικά τους χρόνους ταξιδιού και αυξήσει τη χωρητικότητα σε επιβάτες, διευκολύνοντας τη μετάδοση ασθενειών σε μεγάλες αποστάσεις.
Εάν ένα άτομο είχε μολυνθεί από γρίπη στο ατμόπλοιο Columbus, που απαιτούσε 18 ημέρες για μεταφορά 420 επιβατών από τον Παναμά στο Σαν Φρανσίσκο, η πιθανότητα μετάδοσης του ιού στον τόπο άφιξης ήταν 0,1%. Αντίθετα, ο κίνδυνος εισαγωγής ήταν 66% αν ένα μολυσμένο άτομο επιβιβαζόταν στο πλοίο Columbia με 73 συνταξιδιώτες για το 3ήμερο ταξίδι από το Όρεγκον στο Σαν Φρανσίσκο. «Το να μπορεί [ο άνθρωπος] να ταξιδεύει δύο έως τρεις φορές πιο γρήγορα στη θάλασσα, ενδεχομένως έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω εξάπλωση τόσο σημαντικών ανθρώπινων παθογόνων μικροοργανισμών» σχολίασε ο Sébastien Calvignac-Spencer, εξελικτικός βιολόγος στο Ινστιτούτο Helmholtz for One Health.
Οι ερευνητές υπογράμμισαν ότι, πολύ συχνά, οι άνθρωποι υποτιμούν τον χρόνο που χρειάζεται για να εξαπλωθούν οι ασθένειες σε όλο τον κόσμο.
Είπαν για τη μελέτη
Για τη Monica Green, ανεξάρτητη ιστορικό της ιατρικής με έδρα το Φοίνιξ, τα ευρήματα δεν ήταν ακριβώς «αποκαλυπτικά»· είναι γνωστό ότι τα μέσα μεταφοράς που επιτρέπουν μαζικότερες και ταχύτερες μετακινήσεις ευνοούν και την εξάπλωση ασθενειών. Η Green ψέγει τους ερευνητές για στενή θεώρηση της ανθρώπινης ιστορίας, διότι φαίνεται να υπονοούν ότι το ταξίδι των παθογόνων στους ωκεανούς ξεκίνησε το 1492, ενώ είχε προηγηθεί η μετάδοση της φυματίωσης, της ελονοσίας, της λέπρας και της πανούκλας μέσω των πληρωμάτων των πλοίων. «Η ίδια η ιδέα ότι η μετάδοση ασθενειών σε μεγάλες αποστάσεις ξεκινά μόνο με τον Κολόμβο είναι μια πολύ άσχημα χρονολογημένη και ευρωκεντρική αντίληψη» επεσήμανε.
Ο επιδημιολόγος Lone Simonsen, διευθυντής του Κέντρου για τη Διεπιστημονική Μελέτη των Πανδημικών Υπογραφών στη Δανία, εξήρε την έρευνα ως μια «προσέγγιση όπου η μαθηματική μοντελοποίηση συναντά την ιστορική γνώση», τόνισε ωστόσο την ανεπάρκεια της μελέτης σε στοιχεία σχετικά με την ανοσία των ευρωπαϊκών πληθυσμών. Τον 15ο αιώνα, σχεδόν κάθε ενήλικας στην Ευρώπη θα είχε εκτεθεί στην ιλαρά και την ευλογιά και όσοι δεν πέθαναν θα είχαν αναπτύξει ισόβια ανοσία. Στους υπολογισμούς τους, οι ερευνητές υπέθεσαν απλώς ότι το 5% των επιβατών ήταν ευάλωτοι στους ιούς, αλλά στην πραγματικότητα είναι πιθανό να υπήρχαν μεγάλες διαφορές, ανάλογα με τον τόπο και τον χρόνο.
Η Elizabeth N. Blackmore, εκ των ερευνητών της μελέτης, αναγνώρισε ότι έπρεπε συχνά να κάνουν υποθέσεις για την ευαλωτότητα των ανθρώπων, όπως π.χ. στις μετακινήσεις παιδιών, που ήταν πιθανώς πιο ευαίσθητα από τους ενήλικες, και που πιθανώς διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στην εξάπλωση των ασθενειών.
*Με πληροφορίες από το Science, την Αμερικανική Εταιρεία Μικροβιολογίας, την Εταιρεία Ιστορίας του Όρεγκον
ΜΑΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
