Επιμέλεια: Δρ Έλενα Ανδρέου, Ενδοκρινολόγος*
Ο μήνας Οκτώβριος έχει καθιερωθεί παγκόσμια σαν μήνας επίγνωσης παθήσεων της υπόφυσης, με σκοπό την ενημέρωση για αυτό το σημαντικό αδένα, τις λειτουργίες του, και τις διάφορες παθήσεις του. Με αυτή την ευκαιρία η Ενδοκρινολογική Εταιρεία Κύπρου θα ήθελε να προσφέρει ενημέρωση όσον αφορά τα πιο πάνω, καθότι οι παθήσεις της υπόφυσης είναι ποικίλες, επηρεάζουν το όλο σώμα και έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κρίσιμα.
Η υπόφυση βρίσκεται στη βάση του κρανίου λίγο πιο κάτω από το οπτικό χίασμα, ελέγχεται από τον υποθάλαμο στον εγκέφαλο και είναι ο κεντρικός ενδοκρινής αδένας του σώματος. Παράγει διάφορες ορμόνες, οι οποίες ελέγχουν τη λειτουργία άλλων αδένων στο σώμα όπως ο θυροειδής αδένας που παράγει τη θυροξίνη, τα επινεφρίδια που παράγουν την κορτιζόλη και τις γονάδες (ωοθήκες στις γυναίκες, με την παραγωγή Οιστρογόνων και ωαρίων, και όρχεις στους άνδρες, με την παραγωγή Τεστοστερόνης και σπερματοζωαρίων). Άλλες ορμόνες της υπόφυσης επηρεάζουν το μεταβολισμό, την ανάπτυξη (σωματική και πνευματική), την αναπαραγωγή, όπως και την ομοιόσταση (ισορροπία υγρών)
Παθήσεις λοιπόν της υπόφυσης μπορεί να επηρεάσουν όλες τις λειτουργίες του σώματος.
Υπάρχουν διάφορες παθήσεις της υπόφυσης:
- Αδενώματα υπόφυσης.
Αυτά είναι καλοήθεις όγκοι. Μπορεί να είναι μη λειτουργικά, δηλαδή να μην υπερπαράγουν κάποια από τις ορμόνες της υπόφυσης. Σε αυτή την περίπτωση προβλήματα μπορεί να υπάρξουν λόγω του μεγέθους και της πίεσης σε άλλα μέρη του εγκεφάλου όπως στο οπτικό χίασμα ή στο γύρω ιστό, με προβλήματα στην όραση, ή πονοκεφάλους, ή λόγω καταστροφής της υπόφυσης, με ανεπάρκεια (έλλειψη) των ορμονών της υπόφυσης.Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να είναι «λειτουργικά», δηλαδή να υπερπαράγουν κάποια από τις ορμόνες της υπόφυσης. Παραδείγματα είναι: η υπερπαραγωγή Ορμόνης που διαγείρει τηνπαραγωγή κορτιζόλης από τα επινεφρίδια (νόσος Cushing’s), υπερπαραγωγή αυξητικής ορμόνης (Γιγαντισμός/ Μεγαλακρία), η υπερπαραγωγή Προλακτίνης (Προλακτίνωμα). Αυτά παρουσιάζονται με συμπτώματα λόγω υπερπαραγωγής των ορμονών (επιπρόσθετα με τα συμπτώματα που αναφέρονται πιο πάνω, για μεγάλα αδενώματα):
- Άτομα με νόσο του Cushings: Χαρακτηριστικό είναι η αύξηση βάρους- με κυρίως κεντρική παχυσαρκία, στρογγυλό προσωπείο, η εμφάνιση κόκκινων ραγάδων στο σώμα, μεταβολικές διαταραχές όπως υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερλιπιδαιμία.
- Άτομα με Μεγαλακρία: Χαρακτηριστικό σε παιδική ηλικία είναι ο γιγαντισμός, ενώ σε ενήλικες η μεγαλακρία προκαλεί αύξηση του μεγέθους των άκρων (χεριών / ποδιών), αύξηση του μεγέθους των οστών του κρανίου με χαρακτηριστικό προσωπείο- προγναθισμό, μεγάλο μέτωπο, μεγέθυνση των χειλέων και της γλώσσας. Μπορεί να προκαλέσει υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, καρδιομεγαλία, υπνοική άπνοια, και προδιαθέτει για καρκίνο του παχέως εντέρου.
- Άτομα με υπερπρολακτιναιμία: Στις γυναίκες μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στην έμμηνο ρήση, υπογονιμότητα, γαλακτόρροια, στους άνδρες στυτική δυσλειτουργία και γυναικομαστία. Γενικά μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους, και σε μεγάλα αδενώματα, διαταραχές στην όραση.
- Υποφυσιακή ανεπάρκεια:
Υποφυσιακή ανεπάρκεια σημαίνει έλλειψη των ορμονών της υπόφυσης (είτε κάποιων συγκεκριμένων ορμονών είτε όλων) με συμπτώματα που σχετίζονται με την έλλειψη των ορμονών. Αιτίες υποφυσιακής ανεπάρκειας είναι: μεγάλα αδενώματα υπόφυσης (Μακροαδενώματα), άλλοι όγκοι στην περιοχή, τραύματα, αυτοάνοσες νόσοι, Ιατρογενείς (ακτινοθεραπεία στην περιοχή η κάποιες καινούργιες ανοσοθεραπείες/ Χημειοθεραπείες).
Κάποιες φορές τα αίτια είναι γενετικά – σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει έλλειψη μόνο μιας ορμόνης.
Συμπτώματα μπορεί να είναι μη ειδικά όπως κούραση, ορθοστατική υπόταση, ναυτία, εμετοί, ζαλάδες, όπως και πιο ειδικά, π.χ: αμηνόρροια, στυτική δυσλειτουργία, υπογονιμότητα.
Σε περιπτώσεις ανεπάρκειας εκ γενετής η πρίν την πλήρη ανάπτυξη, βλέπουμε προβλήματα στην ανάπτυξη (σωματική και πνευματική).
- Άποιος Διαβήτης
Ασθένεια λόγω έλλειψης της αντιδιουρητικής ορμόνης. Αυτά τα άτομα παρουσιάζουν πολυουρία,
πολυδιψία, και αν δεν έχουν αρκετό ισοζύγιο νερού, παρουσιάζουν αφυδάτωση, διαταραχές του επιπέδου
συνειδήσεως, μέχρι και κώμα
Πώς γίνεται η διάγνωση:
Επειδή τα συμπτώματα μπορεί να είναι πολύ γενικά, ή σε περίπτωση υπερπαραγωγής ορμονών να αναπτύσσονται αργά και οι αλλαγές να μην είναι τόσο εμφανείς στο άτομο η στο περιβάλλον του ατόμου που το βλέπει καθημερινά, είναι πολύ σημαντικό αν υπάρχουν κάποια συμπτώματα, το άτομο να ζητήσει ιατρική βοήθεια. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η υποψία ότι μπορεί να υπάρχει κάποιο ενδοκρινολογικό θέμα. Τότε ο ασθενής θα πρέπει να παραπεμφθεί σε ενδοκρινολόγο, ο οποίος θα εξετάσει τον ασθενή. Περαιτέρω διερεύνηση γίνεται με ειδικές ορμονικές αναλύσεις – συμπεριλαμβανομένων και «δυναμικών» τεστ, με απεικονιστικές εξετάσεις (μαγνητική τομογραφία – MRI), και – αν χρειαστεί- με οφθαλμολογικές εξετάσεις.
Η θεραπεία εξαρτάται από τη διάγνωση, αν υπάρχει αδένωμα με υπερπαραγωγή κάποιας ορμόνης, τότε η θεραπεία είναι είτε φαρμακευτική, είτε χειρουργική – αφαίρεση του αδενώματος. Αν υπάρχει ανεπάρκεια ορμονών, τότε γίνεται υποκατάσταση των ορμονών. Αυτό μπορεί να είναι ένα πολύπλοκο θέμα.
Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί κάποιος να βρει ένα μικρό, μη λειτουργικό αδένωμα. Τότε γίνεται απλώς παρακολούθηση.
Γενικά, η διάγνωση, θεραπεία και παρακολούθηση ασθενούς με προβλήματα υπόφυσης είναι ένα πολύπλοκο, εξειδικευμένο θέμα, για αυτό είναι σημαντικό ο ασθενής να παρακολουθείται από ειδικό. Πολλές φορές χρειάζεται συνεργασία και συζήτηση μεταξύ ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων (χειρουργός, ενδοκρινολόγος, ακτινολόγος, ακτινοθεραπευτής, ογκολόγος).
Το σημαντικό είναι η έγκαιρη διάγνωση, και ως εκ τούτου επαγρύπνηση από το κοινό.
*Ενδοκρινολογική Εταιρεία Κύπρου
*Επιμέλεια: Δρ Έλενα Ανδρέου, Ενδοκρινολόγος
