Γράφει: Δρ Ν. ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ MD, PhD, FRCS, FACA, FIUA (honorary)*
*Πρώην Ανώτερος Ειδικός χειρουργός και Διευθυντής του Χειρουργικού Τμήματος Καρδίας Αγγείων και Θώρακος
Εικόνα 1: Τουρκική Εισβολή: πρώτοι βομβαρδισμοί στη Λευκωσία
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Δεν έχω αντίρρηση πως οι μάχες δίνονται στα πολεμικά πεδία, όμως οι ιατρικές πολεμικές μάχες δίνονται βασικά στα νοσοκομεία, εκεί, στο χειρουργικό τραπέζι, όπου αντιμετωπίζονται με πείσμα από τους γιατρούς οι φοβερές ζημιές που προκαλεί το κάθε πολεμικό τραύμα, το οποίο στη πορεία του βλήματος ή της σφαίρας καταστρέφει τους ιστούς και δημιουργεί πολυτραυματισμούς χωρίς όρια.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τα τραγικά γεγονότα του 1974, το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, θεώρησα αναγκαίο να αναφερθώ πολύ ακροθιγώς στις ιατρικές μάχες στα νοσοκομεία, που τολμώ να πω έχουν στιγματίσει ανεξίτηλα όλους εμάς που τις ζήσαμε, κατά τους παράλογους εκείνους καιρούς!
Εικόνα 2: Τούρκικη εισβολή: Άποψη του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, τότε
Η ΚΡΑΤΟΥΣΑ ΤΟΤΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Πυκνά σύννεφα, άρχισαν να μαζεύονται από νωρίς στον πολιτικό ουρανό της Κύπρου. Οι σχέσεις της κυβέρνησής μας με τη χούντα των Αθηνών, ενώ φαινομενικά ήταν καλές, άρχισαν σιγά-σιγά να αποκαλύπτονται, και να δείχνουν τις βαθιές διαφορές απόψεων που υπήρχαν. Εξ άλλου, η χούντα από τα πρώτα της βήματα, άρχισε σιγά και μεθοδικά «να βάζει χέρι» στην Εθνική Φρουρά. Φρόντιζε να την στελεχώνει με άτομα, τα οποία ήταν εμποτισμένα από τα «πιστεύω» και τις αρχές της. Τα άτομα αυτά άρχισαν να παρασύρουν τους νεαρούς κύπριους στρατιώτες που έκαμναν την θητεία τους, και να τους διαποτίζουν με συνθήματα που στρέφονταν ενάντια στην Κυβέρνηση Μακαρίου, την οποία στόχευαν να ανατρέψουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Τα πράγματα έγιναν χειρότερα, όταν άρχισαν βομβιστικές επιθέσεις εναντίον αστυνομικών τμημάτων, και παρουσιάστηκε στον ορίζοντα η ΕΟΚΑ Β, η οποία δρούσε υποχθόνια και συστηματικά εναντίον της κυβέρνησης και της ίδιας της Κύπρου.
Ήταν λοιπόν οκτώ και δώδεκα λεπτά όταν ήχησαν οι σειρήνες, παρατεταμένα και ανατριχιαστικά, στις 15 του Ιούλη του 1974. Κάναμε τον πρωινό μας γύρο στους θαλάμους, και θυμάμαι πως ήμαστε στο τμήμα ανδρών την ώρα εκείνη. Διερωτηθήκαμε και ανησυχήσαμε, όπως ανησύχησαν κι οι υπόλοιποι νοσοκόμοι και ασθενείς. Μα προτιμήσαμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας, και να συνεχίσουμε τον γύρο. Απόμακρα, ακούγονταν κιόλας πυροβολισμοί, ενώ η κίνηση του δρόμου μεγιστοποιήθηκε από κόσμο κι από αυτοκίνητα, που τον διέσχιζαν βιαστικά. Ώσπου να τελειώσουμε τον γύρο και να φθάσουμε στο χειρουργείο για τον πρωινό -όπως συνηθίζαμε- καφέ, ακούσαμε αστυνομικά αυτοκίνητα να φτάνουν εσπευσμένα, και κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του διαδρόμου, είδαμε να κατεβάζουν στο τμήμα πρώτων βοηθειών τους πρώτους αστυνομικούς, άλλους νεκρούς κι άλλους τραυματισμένους.
Ήταν αστυνομικοί της προεδρικής φρουράς, κι είχαν τραυματισθεί στο προεδρικό όταν το κτύπησαν τα κανόνια των τανκς της εθνικής φρουράς, δίδοντας έναυσμα στον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο που κουκούλωσε τον τόπο!
Στο μεταξύ, το Νοσοκομείο καταλήφθηκε από ένα ουλαμό του ναυτικού με επικεφαλής ένα περιβόητο αξιωματικό, τον Ντάνο. Όλοι αυτοί είχαν αφαιρέσει τα δίδυμα πολυβόλα από τις ακταιωρούς της Εθνικής Φρουράς στο Πογάζι της Αμμοχώστου, τα φόρτωσαν πάνω σε στρατιωτικά αυτοκίνητα, κι έφτασαν στο δικό μας Νοσοκομείο, όπου μπήκαν πολυβολώντας! Ακούαμε τους πολυβολισμούς ενώ βρισκόμαστε στο χειρουργείο, και σχηματίζαμε την εντύπωση ότι γίνονταν πραγματικές μάχες έξω. Στην ουσία, δεν υπήρχε αξιόλογη αντίσταση στην περιοχή μας, παρά μόνο μερικά σποραδικά πυρά από τον κυκλικό κόμβο με το άγαλμα του ήρωα Μάρκου Δράκου, που σίγουρα εκείνη την ώρα θα μας φασκέλωνε όλους!
ΕΙΚΟΣΙ ΙΟΥΛΙΟΥ, Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ
Εικόνα 3: Τουρκική εισβολή: Πρώτες βοήθειες σε βαριά τραυματισμένο στρατιώτη
Μόλις χάραξε ξύπνησα. Είδα τον ουρανό πιτσιλισμένο με τούρκικα αεροπλάνα που γυρόφερναν σε μεγάλο ύψος πάνω από τη Λευκωσία. Ξεκίνησα ολοταχώς για το νοσοκομείο, αποφεύγοντας ν’ ανάψω τα φώτα του αυτοκίνητου. Φτάνοντας, πορεύτηκα προς το χειρουργείο, κι εκεί αρχίσαμε να πολεμούμε το δικό μας πόλεμο, με τους τραυματίες που έφταναν από τις πρώτες βοήθειες, και με τον χάροντα που καιροφυλακτούσε. Σποραδικά, ακούαμε εκρήξεις από τις βόμβες των αεροπλάνων, οι οποίες έφταναν από μακριά αλλά κι από την περιοχή των φυλακών, και γίνονταν σιγά-σιγά πυκνότερες, κοντεύοντας περισσότερο την Λευκωσία. Αχ! αυτό το πολεμικό τραύμα πόσο φοβερό ήταν!
Μια απλή σφαίρα ή ένα θραύσμα μπαίνει στο σώμα από κάποιο σημείο τόσο δα, και στην πορεία του καταστρέφει ιστούς και όργανα, δημιουργώντας έτσι ένα πολυτραυματισμό, για την αντιμετώπιση του οποίου απαιτούνται ώρες χειρουργείου. Σε λίγο, η ροή των τραυματισμένων παλικαριών ήταν τόσο μεγάλη, που δεν προφτάναμε να τους χειρουργούμε στα κανονικά μας χειρουργεία, κι έτσι αρχίσαμε να χειρουργούμε και στους διαδρόμους. Αφήνω βέβαια το γεγονός, πως τα παράθυρα των χειρουργείων μας «έβλεπαν» προς τον τουρκομαχαλά, από τον οποίο στέλνονταν βόλια που κτυπούσαν πάνω στα τζάμια και τα θρυμμάτιζαν.
Εικόνα 4: Τουρκική Εισβολή: Βαριά τραυματισμένο παιδάκι στο θάλαμο, μετεγχειρητικά
Στο μεταξύ οι τραυματισμένοι έφταναν στις πρώτες βοήθειες όπως-όπως. Αμέσως τους παραλάμβανε ένας τραυματιοφορέας πάνω σε ένα από τα δεκαπέντε φορεία, που ήταν στημένα έξω από την είσοδο των πρώτων βοηθειών. Χωρίς καμιά καθυστέρηση, το φορείο και ο τραυματισμένος μεταφέρονταν σ’ ένα από τα τρία συγκροτήματα πρώτων βοηθειών, που λειτουργούσαν στο ισόγειο. Εκεί, γινόταν το πρώτο ξεδιάλυμα των τραυματισμένων.
Οι ελαφρά τραυματίες, διοχετεύονταν σε δυο μικρά χειρουργεία, που επίσης λειτουργούσαν στο ισόγειο, όπου ράβονταν τα τραύματα, κι ύστερα έφευγαν, παίρνοντας φάρμακα και οδηγίες. Οι σοβαρά τραυματισμένοι, δέχονταν τις πρώτες βοήθειες εκεί, κι αφού άρχιζε να χορηγείται αίμα και πλάσμα, μεταφέρονταν γρήγορα στο ακτινολογικό τμήμα στον πρώτο όροφο, κι υποβάλλονταν στις αναγκαίες ακτινογραφίες.
Απ’ εκεί και πέρα ανηφόριζαν στο δεύτερο όροφο, κι έμπαιναν στον προθάλαμο των χειρουργείων, όπου γινόταν μια δεύτερη εκτίμηση της κατάστασής τους. Όσοι από τους τραυματισμένους χρειάζονταν άμεση επέμβαση, προετοιμάζονταν και φέρονταν μέσα στα χειρουργεία, ενώ όσοι δεν χρειάζονταν να υποβληθούν σε επείγουσα επέμβαση, διοχετεύονταν προς τους θαλάμους και υποβάλλονταν εκεί σε αντιτετανικό και αντιγαγγραινικό ορό, καθώς επίσης στην αναγκαία άλλη φαρμακευτική θεραπεία και παρακολούθηση.
Περιττό να πω, πως όλο το νοσοκομείο από άποψη κλινών, είχε παραχωρηθεί στους τραυματίες, ενώ οι άλλοι ασθενείς που προϋπήρχαν στους θαλάμους, μεταφέρονταν σε ιδιωτικές κλινικές της Λευκωσίας. Στις κλινικές αυτές μεταφέρονταν και οι λιγότερο τραυματισμένοι, που είχαν όμως ανάγκη νοσηλείας. Κι επειδή γρήγορα γέμιζαν κι αυτές, διαμορφώθηκε ειδικό συνεργείο από γιατρούς και νοσοκόμους, το οποίο περιόδευε τις κλινικές, και κανόνιζε να μεταφέρονται νύχτα οι αναρρώνοντες σε άλλες πόλεις του νησιού, κυρίως στην Λεμεσό και στην Πάφο!
Εικόνα 5: Τούρκικη εισβολή: Νεκροί στρατιώτες από βόμβες Ναπάλμ, στο νεκροτομείο
ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΕ ΝΕΑΡΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΥΣ
ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ΜΕΣΩ ΑΣΥΡΜΑΤΟΥ
Πολλές φορές την νύκτα, μάς έπαιρναν με τον ασύρματο νεαροί γιατροί από την πρώτη γραμμή, για να τους δώσουμε οδηγίες για την αντιμετώπιση τραυματιών, τους οποίους έπρεπε να νοσηλεύσουν επί τόπου, πριν καταφέρουν να τους μεταφέρουν στο Νοσοκομείο.
Θυμάμαι δυο τέτοιες περιπτώσεις και ειλικρινά ανατριχιάζω στην θύμησή τους. Η πρώτη, αφορούσε ένα τραυματία, που αιμορραγούσε ακατάσχετα από τραύμα της μηριαίας αρτηρίας, παρά τις επιδέσεις που του είχαν κάμει. Συμβούλευσα τον γιατρό, να βγάλει τα όσα είχαν «φασκιώσει» την περιοχή του τραύματος, και με τις γροθιές του να πιέσει τη ρίζα του μηρού από όπου ανέβλυζε το αίμα, υποστηρίζοντας την πίεση με όλο το βάρος του σώματος του.
«Να πέσεις κυριολεκτικά πάνω στον άρρωστο, και με τις γροθιές σου να πιέσεις το ριζομήριο», του είχα πει από τον ασύρματο, και φαντασθείτε τη χαρά μου όταν σε μερικές ώρες έφερε με στρατιωτικό αυτοκίνητο τον τραυματισμένο, ενώ εξακολουθούσε να πιέζει σθεναρά το αρτηριακό τραύμα!
Η δεύτερη περίπτωση, αφορούσε ένα τραυματισμένο στο θώρακα στρατιώτη, ο οποίος δυσπνοούσε έντονα από κάποιο πνευμοθώρακα υπό τάση, που συνεχώς επιδεινωνόταν. Μη έχοντας σωλήνα για να βάλει στο στήθος και να παροχετεύσει τον πνευμοθώρακα, συνέστησα στην γιατρό, να χρησιμοποιήσει το σετ ενός απλού ορού, να παρακεντήσει με τη βελόνα το θώρακα σε συγκεκριμένο σημείο, και ανοιγοκλείνοντας τον πλαστικό σωλήνα του σετ, να αναρροφά με το στόμα της τον αέρα από το ημιθωράκιο!
Το έκαμε έντεχνα, και πρόλαβε να μεταφέρει τον τραυματία κοντά μας! Έτσι σώζονταν ζωές! Μα πολλοί ήταν οι άτυχοι, που τραυματίσθηκαν μακριά από το Νοσοκομείο πάνω σε βουνοπλαγιές και μέσα σε κοιλάδες, οι οποίοι δεν πρόλαβαν ή δεν μπορούσαν να μεταφερθούν, κι άφησαν εκεί την τελευταία πνοή τους.
Στη δεύτερη εισβολή, χαράματα δεκαπενταύγουστου, επαναλήφθηκε το ίδιο σκηνικό, αλλά πιο βίαιο και πιο έντονο απ’ εκείνο της πρώτης εισβολής. Δεν ήθελαν πια προγεφυρώματα οι Τούρκοι. Ήθελαν να καταλάβουν μεγάλα κομμάτια της Κύπρου και να διαλύσουν ό,τι απόμενε ακόμα από το προηγούμενο κράτος, που είχε στηθεί με διεθνείς αποφάσεις και εχέγγυα. Για τούτο, έριξαν τον υπέρτερο στρατιωτικό τους εξοπλισμό, να λιανίσει και να καταστρέψει. Προχωρούσαν τα τούρκικα τανκς στον κάμπο της μεσαριάς, και τα αεροπλάνα σφυρηλατούσαν παντού τον τόπο, αλλά κυρίως την Λευκωσία και την Αμμόχωστο, που ο κόσμος της άρχισε να την εγκαταλείπει.
Στο μεταξύ, έφταναν στο Νοσοκομείο οι τραυματίες κατά κύματα, και μια δράκα γιατροί προσπαθούσαμε μέρα και νύχτα να γλιτώσουμε τις ζωές τους. Τώρα οι Τούρκοι άρχισαν να χρησιμοποιούν βόμβες ναπάλμ, οι οποίες προκαλούσαν φοβερά εγκαύματα κι απανθρακώσεις μερών του σώματος. Ορισμένες φορές οι ζημιές ήταν τόσο μεγάλες, που δεν υπήρχε χώρος να κάμεις ούτε εγχείρηση, μα ούτε ακρωτηριασμούς. Ό,τι μπορεί να διανοηθεί ο ιατρικός νους στο τραύμα, το είδαμε να παρελαύνει μπροστά μας, και να επαναλαμβάνεται πολλές φορές, λες κι ήθελε να το μάθουμε καλύτερα!
ΤΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ
Χάσαμε λοιπόν το Βαρώσι! Χάσαμε την Καρπασία! Χάσαμε και τη Μόρφου! Μαζί χάσαμε κι ολόκληρη την επαρχία της Κερύνειας, την νυφούλα του Βορρά, όπως την ξέραμε και την αποκαλούσαμε. Κι άρχισε εκείνο το μεγάλο δράμα των προσφύγων και των αγνοούμενων, που τελειωμό δεν είχε! Και φάνηκε καθαρά πως το δράμα, το μεγάλο δράμα της Κύπρου, μόλις τώρα ξεκινούσε…
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Η ιστόρηση δεν έχει τελειωμό. Κάπου πενήντα τόσα βιβλία έγραψα προσπαθώντας να ξαλαφρώσω λίγο από τις εντυπώσεις και τις συνέπειες των γεγονότων που ακόμα με κυνηγούν. Κάποια από αυτά, οφείλουν να διαβασθούν από τους νεότερους για να νιώσουν το κλίμα της εποχής. Μα η ευχή μου παραμένει μια και μοναδική. Να φύγει ο κατακτητής, και να ακολουθήσει επιστροφή και γαλήνη…
* Δρ Ν. ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ MD, PhD, FRCS, FACA, FIUA (honorary)
*Πρώην Ανώτερος Ειδικός χειρουργός και Διευθυντής του Χειρουργικού Τμήματος Καρδίας Αγγείων και Θώρακος.
