Άγχος στην εφηβεία -Της Δρος Μόνικα Ιωάννου

Εφηβεία ορίζουμε την εξελικτική διαδικασία στη ζωή του ανθρώπου η οποία αρχίζει με τις αλλαγές της φυσιολογίας της ήβης και τελειώνει με την τελική οργάνωση της σεξουαλικότητας. Είναι η περίοδος η οποία τοποθετείται ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση. Η εφηβεία αποτελείται από τρείς φάσεις: Η πρώιμη εφηβεία αρχίζει γύρω στα 11 χρόνια και συνεχίζεται μέχρι τα 15. Ακολουθεί η μεσαία φάση μέχρι τα 18 έτη και μετά η τελευταία φάση μέχρι γύρω στα 20 έτη.

Το άγχος είναι ένα λειτουργικό συναίσθημα που προειδοποιεί το άτομο στην αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων. Ωστόσο, αν το άγχος είναι επίμονο, υπερβολικό σε ένταση και δυσανάλογο με το ερέθισμα που το προκαλεί, τότε μπορεί να αποτελεί ένδειξη κάποιας αγχώδους διαταραχής. Ο έφηβος συνήθως αισθάνεται ένα δυσφορικό συναίσθημα απέναντι σε μια απροσδιόριστη ή συγκεκριμένη απειλή.

Το πρώτο πράγμα που διαφαίνεται να προκαλεί πολύ άγχος στον έφηβο είναι οι γρήγορες σωματικές αλλαγές που συνδέονται με την ήβη. Στις αλλαγές της ήβης είναι η ωρίμανση των χαρακτηριστικών του φύλου. Οι αλλαγές στο σώμα των εφήβων είναι από τους πιο στρεσογόνους παράγοντες οι οποίοι πιθανό να προκαλέσουν διατάραξη στην ψυχική υγεία των εφήβων. Επίσης, η προσπάθεια της διαμόρφωσης ατομικής ταυτότητας η οποία εμπεριέχει την αυτονομία και την δημιουργία υγιών σχέσεων με τους συνομήλικους είναι ένας ακόμα αγχογόνος παράγοντας στην διάρκεια της εφηβείας. Στη φάση αυτή ο έφηβος περνάει από μια δεύτερη φάση απομάκρυνσης-εξατομίκευσης όπως συμβαίνει στην πρώτη παιδική ηλικία όπου το παιδί απομακρύνεται σταδιακά από τη στενή συμβιωτική σχέση με τη μητέρα του. Ως εκ τούτου, ο έφηβος προσπαθεί να απομακρυνθεί από τη μητέρα του και ευρύτερα από την οικογένεια του με αποτέλεσμα να υπάρχουν συχνά συγκρούσεις μεταξύ τους. Τη σύγκρουση αυτή ο έφηβος φαίνεται να τη βιώνει πολύ έντονα και το άγχος αυτό που προκύπτει συνήθως εκδηλώνεται με εκρήξεις θυμού, κάτι που προκαλεί αναστάτωση στο οικογενειακό περιβάλλον.

Τα συνηθισμένα ζητήματα που πιθανό να αποτελούν πηγή άγχους στους εφήβους είναι:

  • Οι φυσιολογικές αλλαγές στην εμφάνισή τους
  • Οι πολλές σχολικές υποχρεώσεις
  • Οι μεγάλες απαιτήσεις των γονέων
  • Οι διαμάχες με τους φίλους
  • Τα οικονομικά προβλήματα στο σπίτι
  • Διαζύγιο γονέων
  • Οι αλλαγές σχολικού περιβάλλοντος

Υπάρχουν κάποιοι έφηβοι οι οποίοι μπορούν και διαχειρίζονται το άγχος με τρόπο δημιουργικό και εξελικτικό σε μια πιο ώριμη φάση. Υπάρχουν όμως και έφηβοι οι οποίοι μπορεί το άγχος να τους κάνει να υιοθετούν μια συμπεριφορά που πιθανόν να τους θέτει σε κίνδυνο. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να είναι:

  • Η κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, παράνομων ουσιών) ώστε να ανακουφιστεί από το άγχος
  • Η συνεχόμενη σύγκριση με τους άλλους η οποία ανοίγει ένα κύκλο αρνητικών σκέψεων
  • Η συνεχής αποφυγή συνθηκών όπως π.χ. η αποφυγή να πάει σχολείο

Αυτό που χρειάζεται ο έφηβος δεν είναι να απαλλαγεί από το άγχος. Αυτό που χρειάζεται είναι να μπορεί να διαχωρίζει το χρήσιμο και το καταστροφικό άγχος. Επίσης, είναι να μπορεί να χρησιμοποιεί μηχανισμούς για να μετατρέπει το καταστροφικό άγχος σε χρήσιμο άγχος το οποίο θα το χρησιμοποιεί ως μηχανισμό κινητοποίησης για δημιουργικότητα.

Ο καλύτερος τρόπος για να δει κανείς αν το άγχος που κυριεύει έναν έφηβο χρήζει περαιτέρω διερεύνησης είναι μέσω της αξιολόγησης των επιπτώσεων που έχει στη λειτουργικότητα του εφήβου. Δηλαδή αν παρουσιάζονται προβλήματα στο σχολείο, αν απομονώνεται από όλους και συνέχεια ή αν σταματάει να κάνει πράγματα που στο παρελθόν τον ευχαριστούσαν. Κάποιες από τις επιπτώσεις της μη έγκαιρης αντιμετώπισης του άγχους στον έφηβο είναι η κατάθλιψη, η σχολική άρνηση και η αποτυχία.

Οι γονείς καλούνται στην πρόκληση της εφηβείας των παιδιών να διαχειριστούν με ψυχραιμία και υπομονή όλες τις πιθανές αλλαγές που προκύπτουν στη ζωή του εφήβου. Είναι χρήσιμο  να ενημερώνονται και να τονίζεται στους γονείς ότι η εφηβεία είναι μια κρίσιμη φάση και πολλές από τις συμπεριφορές που πιθανό να προκύπτουν από το άγχος που ανησυχούν τους γονείς, να είναι παροδικές και συνήθως εξαφανίζονται στο τέλος της εφηβείας. Πάρα ταύτα, όταν οι γονείς παρατηρούν σοβαρές αλλαγές στη συμπεριφορά ή στη συναισθηματική κατάσταση του εφήβου θα ήταν χρήσιμο να γίνεται αξιολόγηση από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Τέλος, στην αντιμετώπιση του άγχους των εφήβων μπορούν να βοηθήσουν εμπλεκόμενοι με το σχολικό περιβάλλον δηλαδή οι εκπαιδευτικοί και οι σχολικοί σύμβουλοι.

  • Δρ Μόνικα Ιωάννου, Παιδοψυχίατρος, Επιστημονική Συντονίστρια Τμήματος ΚΕ.Π.ΨΥ.ΠΑ Λάρνακας-Αμμοχώστου